صدهزاران كيميا حق آفرید     کیمیایی همچوصبر آدم ندید

(دفتر اول مثنوی مولوی،۸۱)

یکی از اموری که انسان را به زندگی بهتر هدایت می کند، صبراست.

صبر در لغت به معنای"حبس کردن" است. مثلا هنگام مصیبت انسان با صبر پیشه کردن، سعی می کند که حزن و حسرت را در دلش حبس کند و به زبان نیاورد.

صبر، نرنجیدن از ناملایمات و شکایت نکردن ازسختی ها و پیشامدهای ناگوار است.

البته باید دانست که واژه صبر در قرآن که حدود ۷۰ بار تکرار شده است، غالبا همراه با خدا آمده است. یعنی؛ صبری سازنده است که در راه خدا باشد و اگر غیر از این باشد انسان از درون تخریب و به مرور دچار ناراحتی های روحی خواهد شد.

در مقابل واژه صبر، جزع(بی تابی) قرار دارد.

صبر و صبوری گرچه بسیارتلخ و مرارت زا ست اما نتیجه آن شیرین و دلخواه است:

صبرتلخ امد ولیکن عاقبت        میوه شیرین دهدپرمنفعت

(دفتر اول مثنوی مولوي،81)

نقطه مقابل صبر، شتابزدگی و تعجیل است و انسان را از رسیدن مطلوب بازمی دارد:

صبر آرد آرزو را نه شتاب            صبرکن الله علم بالصواب

(دفتر اول مثنوی مولوی/ ۴۰۰۳)

ازسویی صبر و شکیبایی در رسیدن انسان به کمالات انسانی جایگاه ویژه ای دارد بطوری که آن را معادل ایمان می دانند:

گفت پیغمبرخداش ایمان نداد         هرکه را صبری نباشد درنهاد

(دفتر دوم مثنوی/۶۰۱ )

هدف کلی ازصبر:

اگرانسان بیاموزد و تمرین کند که در برابر ناملایمات، شداید و بلاها بی تابی و شکوه و شکایت و ناله نکند و همه رخدادهای نامطلوب را با صبر و شکیبایی بپذیرد و آن را موهبتی از جانب خدا بداند و حتی با جان و دل پذیرای آن باشد، به صفای دل، سعه ی صدر، آرامش درون، رضامندی، خشنودی و ایمان کامل دست می یابد. براستی آیا هدف از زندگی چیزی جز اینهاست؟

«صبر صافی می کند هرجا دلی ست»

(دفتر۶ مثنوی مولوی / ۲۰۴۱)

مراتب صبر:

مرتبه ابتدایی، و آن ترک شکایت است.

مرتبه میانی، و آن راضی بودن به ناملایمات زندگی است.

مرتبه عالی ، و آن، دوست داشتن بلاها و ناگواری های زندگی ست به گونه ای که فرد صبور آن را از جانب خدا می داند و هرآنچه او بخواهد و مقدر کند را با جان و دل می پذیرد و چه بسا آن را نتیجه توجه و لطف خدا می شمارد:

هرکه درین بزم مقرب تر است        جام بلا بیشترش می دهند

(بیدل دهلوی)

یا به تعبیر «تاگور » شاعر عارف هندی:

خدا به انسان می گوید: «دوستت دارم ازاین رو مکافاتت می کنم.»

نتایج صبر:

اگر انسان در برابر امور شهوانی افسارگسیخته،صبرکند، نتیجه آن «عفت» است.

اگردرنبردصبورباشد،«شجاعت» است.

صبر درقبال رفتارنادرست دیگران به «سعه ی صدر» می انجامد.

صبر در کلام منجر به «رازداری» است. و اگربر مال اندک صبرکند نتیجه آن «قناعت» است.