حافظ در دیوانش مروج و مبلغ و نشر دهنده ی اخلاق مدارا و مروت است. یعنی در دیوان حافظ هر جا سخن از منع تکبر و توصیه به تواضع و توصیه به آسان گیری در برابر عقاید مختلف رفته است در واقع به ما درس مروت و مدارا می دهد.

این مدارا و مروت در یک بیت حافظ به خوبی بیان شده است که این بیت می تواند شاخص مناسبی برای سیاستگذاری های داخلی، فرهنگی و خارجی باشد.

آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است                                       با دوستان مروت با دشمنان مدارا

مروت چیست؟

یکی از کلماتی که همیشه در مورد انسان های خودساخته و آزاده به کار برده می شود همین صفت «مروّت» است. این کلمه ـ که از ریشه «مرء» گرفته شده است که به معنای «مرد» است ـ معادل مردی و مردانگی است و منظور از آن، شخصیت انسانی و انسانیت است. در واقع، مروت صفتی است درونی که انسان را به کسب اخلاق پسندیده و ترک اخلاق فاسد و پست، تشویق می کند.

کلمات مترادفی که برای این کلمه نقل شده است، بسیار است. از آن جمله جوانمردی، بزرگواری، انصاف، عیّاری، رجولیت و فتوت است.

حضرت علی علیه السلام زیباترین جلوه های مروت و جوانمردی را در جنگ صفین از خود نشان داد؛ هنگامی که دو لشکر معاویه و امیرالمؤمنین در اطراف رود فرات به هم نزدیک شدند. معاویه به یارانش دستور داد: پیش دستی کنید و قبل از آن که علی و سپاهیانش به محل کارزار برسند، آب را بر آنها ببندید.

آب به روی سپاهیان علی علیه السلام بسته می شود. علی علیه السلام به معاویه پیام داد که: «بهتر است ابتدا با یکدیگر مذاکره کنیم، بلکه بتوانیم با مذاکره مشکل را حل کنیم و گرهی را که می شود با دست باز کرد، نباید با دندان باز کنیم و تا ممکن است از کاری که میان دو گروه از مسلمانان، جنگ و خونریزی راه می اندازد، بپرهیزید. هنوز ما به محل نرسیده شما آب را بستید.»

ولی معاویه جنگ را به علی علیه السلام تحمیل کرد و لشکر امیرالمؤمنین حمله کردند و دشمن را تا چند کیلومتر آن طرف تر، عقب راندند. شریعه (بخش قابل استفاده از رودخانه) را در اختیار گرفتند. جلوی آب را بستند و معاویه چون بی آب ماند، نامه ای التماس آمیز به علی علیه السلام نوشت. اصحاب علی علیه السلام گفتند: «محال است؛ زیرا که ما چنین کاری را ابتدا شروع نکردیم. شما اول این کار را کردید و گفتید آب به شما نمی دهیم» ولی امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود: «نه ما هرگز چنین نمی کنیم؛ این، عملی است ناجوانمردانه. من با دشمن در میدان جنگ، روبرو می شوم ولی هرگز بدین شکل، نمی خواهم پیروزی کسب نمایم. این شیوه ها از عمل و شأن من به دور است و از شأن یک مسلمان عزیز و با کرامت هم به دور است.»

این را می گویند مروت و مردانگی و مروت، بالاتر از شجاعت است. مولانا، درباره علی علیه السلام گفته است:

در شجاعت، شیر ربّانیستی                                             در مروّت، خود که داند کیستی

مدارا چیست؟

مدارا(رفق) به معناى نرمى در گفتار و عمل است. يعنى ملايم‌بودن با مردم و خوش‌برخوردى.

در دیوان حافظ ابیات بسیاری هستند که انسان را تشویق به تحمل افکار و عقاید مخالفان می نماید. لسان الغیب حافظ شیرازی(ره) این توصیه ها را خطاب به واعظ و فقیه، محتسب، اهل زهد، رندان، شرابخواران(کسانی که به ظاهر گناه کارند) و... دارند.