در اینجا مایلم شگردی را که شمس در مورد مولوی به کار برد، مورد بحث قرار دهم. در داستان ها گفته شده است که شمس تبریزی، به دنبال مردی از مردان خدا می گشت؛ یعنی کسانی که خداوند آنها را پنهان کرده و به همه نشان نمی دهد. و در این طلب، مولوی را یافت. اینها تفسیر الهی و عرفانی مساله است. از دید دیگر که بنگریم، شمس تبریزی وقتی که با مولوی برخورد کرد چنین تشخیص داد که با کوه آتشفشانی روبرو شده که دهانه ی آن بسته است؛ با عقابی روبرو گردیده که رشته های تعلقات بر دست و پای اوست. او آمد و این رشته های تعلق را از دست و پای این عقاب گشود. اما البته به جای آنکه بگوییم او این تعلقات را از مولوی گرفت بهتر است بگوییم که عشق را به مولوی هدیه کرد.

اولین و اصلی ترین کاری که شمس تبریزی با مولوی کرد همین پاره کردن تعلقات بود که آن را از بالاترین سطح آغاز کرد تا به نازل ترین سطح آن رسید، و در این میان چیزی را فرو نگذاشت. شمس از مولوی، خانواده و مطالعه ی کتاب و شغل اجتماعی و تدریس و افتاء و نشست و برخاست با شاگردان و دوستان و حتی پاره ای از قیود مذهبی را جدا کرد و او را به صورت یک انسان برهنه رها نمود. مسلما شخصیت فوق العاده نافذ شمس توانست چنین تأثیر عظیمی در مولوی به جا بگذارد.

در دیوان کبیر غزلی آمده که به ظن قوی ماحصل گفت و گوی شمس و مولوی است:

مرد بدم زنده شدم گریه بدم خنده شدم       دولت عشق آمد و من دولت پاینده شدم

مولوی در ابتدای این غزل سر جاودانگی و شادی خود را به وضوح و صراحت بیان می کند و می گوید که من قبلا مرده بودم، اما اکنون زنده شدم ام، گریه بودم اکنون خنده شدم. این تعبیر«خنده شدن» تعبیر بسیار بلند و پر مغزی است. مولوی از کسانی بود که مطلقا غم را نمی شناخت.

در عرفان عاشقانه مولانا بر خلاف عرفان خائفانه ی غزالی«غم» جای ندارد. غزالی در آثار خود چهره ی فردی سراپا خائف در برابر خداوند را به جلوه می گذارد. مقام خوف، البته مقام فوق العاده بلندی است. ولی مولوی مقام بالاتری را نیز کشف کرد؛ و آن مقام عاشقی بود. در عاشقی اگر غمی هم باشد از جنس غم های معمول و متعارف نیست. از این رو مولوی یک غزالی عاشق بود و غزالی یک مولوی بی عشق.

منبع: کتاب قمار عاشقانه، نوشته دکتر سروش، صفحه 8 و 9